Peter Vercaemst (VITO): “Logistiek speelt essentiële rol in transitie naar circulaire economie”

5 minuten leestijd

“Logistiek is een cruciaal onderdeel in elke waardeketen. In de transitie naar een meer circulaire economie zal die dan ook een essentiële rol spelen. De activiteiten van de logistieke bedrijven zullen echter niet dezelfde zijn als vandaag”. Dit stelt Peter Vercaemst, voormalig Unit Manager Duurzame Materialen en huidig adjunct-CEO bij VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek.

VITO – van bij de start Supporting Partner van Log!Ville - is een onafhankelijk onderzoekscentrum dat zich richt op duurzame technologische innovaties. Het is actief op verschillende gebieden, zoals energie, klimaat, grondstoffen, gezondheid en milieu. Het opereert op het snijvlak van wetenschap, technologie en industrie en werkt samen met zowel de overheid als het bedrijfsleven om de omslag naar een circulaire economie te maken.

Maar wat is een circulaire economie? “Een circulaire economie is een economie waarin de waarde van een product of een dienst zo lang en zo hoog mogelijk blijft. Hiervoor zijn verschillende strategieën mogelijk. De belangrijkste is om bij het ontwerpen en vervaardigen zelf een zo lang mogelijke levensduur te voorzien. Het tegenovergestelde van de geprogrammeerde veroudering van – zeg maar – witgoed, smartphones en dergelijke. De levensduur verlengen kan ook door ervoor te zorgen dat een product gemakkelijk kan hersteld worden, door bijvoorbeeld niet te verlijmen maar vijzen en bouten te gebruiken.

Een andere optie is ‘remanufacturing’ of ‘refurbishing’ mogelijk te maken om een product meer dan één leven te geven. En als een product ‘einde leven’ is om het te recycleren en zo de resterende waarde er alsnog uit te halen. Dit veronderstelt dat het zo ontworpen is dat alle onderdelen goed en gemakkelijk te recycleren zijn, wat vandaag eveneens vaak een probleem is”, legt Peter Vercaemst uit.

Roadmap voor een circulaire logistiek

In die verschillende aspecten van een circulaire economie speelt de logistiek een essentiële rol, zegt hij. “In alle sectoren is logistiek een cruciaal onderdeel van de waardeketen. Die sectoren zullen met andere woorden de transitie niet kunnen maken als de logistiek hen daarin niet ondersteunt. Daarom werkt VITO al jaren samen met VIL in projecten gericht op een meer duurzame logistiek, wat onder meer uitmondde in een roadmap voor een circulaire logistiek”, zegt Peter Vercaemst.

VITO erkent dat veel bedrijven in Vlaanderen het nu al moeilijk hebben om de omslag naar een meer duurzame logistiek te realiseren, laat staan om hun activiteiten radicaal te veranderen in de richting van circulaire economie. “De economische aspecten nemen – begrijpelijkerwijze- snel de bovenhand op de ecologische. Is circulariteit voor hen te hoog gegrepen? Vandaag in veel gevallen: ja. Maar je moet ook op langere termijn nadenken. En je moet schaal creëren om de dynamiek te versterken.

Via VITO's samenwerking met VIL kunnen we de logistieke sector vooruithelpen om de andere sectoren te ondersteunen in hun transitie. Overigens: veel bedrijven – ook middelgrote en zelfs kleinere – zijn steeds meer bezig met duurzaamheid omdat hun opdrachtgevers het hen vragen of omdat nieuwe regelgeving zoals de CSRD (Corporate Sustainability Reporting) hen ertoe verplicht” stelt hij.

Lineaire economie met een plan

“Logistieke bedrijven denken dus steeds meer na over de duurzaamheid van hun operaties. Bij investeringsbeslissingen komen elektrificatie, een efficiënte last mile of een omslag naar intermodaal vervoer meer dan vroeger aan bod. Voorlopig gaat het dus om het vergroenen van hun activiteit en is circulariteit een gegeven dat meer op langere termijn meespeelt”, zegt hij.

“In se evolueert de logistiek op een zelfde ritme als de maatschappelijke veranderingen. Een circulaire economie is iets voor de lange termijn. Op korte termijn – tot 2030 – evolueren we naar wat ik noem ‘een lineaire economie met een plan’. In dat kader moet je dus goed nadenken over de richting die je wil inslaan en hoe je meer waarde kunt creëren. Een mooi voorbeeld is het concept dat VITO samen met VIL uitwerkte met het project ‘Flanders Recycling Hub’”, voegt hij toe.

Onze Vlaamse havens zouden binnen dit concept logistieke knooppunten worden voor de sortering, verwerking en - liefst – ‘upcycling’ van internationale afvalstromen naar gespecialiseerde recyclingfaciliteiten in het hinterland.

Recyclage als opstap

Peter Vercaemst geeft toe dat recyclage eigenlijk maar het sluitstuk is van een circulaire economie en niet de kern. “Maar het is ook de opstap naar een meer circulaire economie, in die zin dat concrete initiatieven op dit gebied een beweging op gang brengen op verschillende niveaus en in verschillende tijdsfases”.

“Een circulaire economie veronderstelt dat men technologieën herdenkt en nieuwe businessmodellen uitwerkt. Dat heeft sowieso een impact op de logistiek. In die eerste fase zal het belang van de retourlogistiek exponentieel groeien, alsook dat van het bundelen van de afvalstromen. Er moeten nieuwe samenwerkingsmodellen bedacht worden zodat men de waarde van de restproducten kan maximaliseren”, stelt hij.

Meerwaarde in de circulaire economie

“Voor het ontwikkelen en produceren van goederen en materialen met een veel langere levensduur is de producent verantwoordelijk. Hij moet ook de herstelbaarheid maximaliseren. Maar moet hij de producten zelf repareren? Niet noodzakelijk. Hij kan ook een logistiek bedrijf inschakelen om de producten op te halen en te herstellen. Of te refurbishen. Dat gebeurt nu al, bijvoorbeeld met modems die einde contract een upgrade en/of update krijgen en terug in circulatie worden gebracht. Logistieke bedrijven kunnen dus in de supply chain – zowel upstream als downstream – ageren door nieuwe toegevoegde waarde-diensten aan te bieden, nieuwe businessmodellen uit te werken dus ook bijkomende economische kansen te grijpen”.

“Logistieke bedrijven kunnen overigens zelf een actieve rol spelen door nieuwe diensten aan te bieden die de producerende bedrijven ondersteunen bij hun transitie. De logistiek speelt met andere woorden een sleutelrol in de transitie naar eerst een duurzame en dan een (meer) circulaire economie”, stelt Peter Vercaemst nog.

Risico op ‘degrowth’

Critici beweren soms dat de circulaire economie een neerwaartse economie is en dat ‘degrowth’ kan optreden. Als producten langer meegaan daalt de consumptie en worden de productiebedrijven negatief geïmpacteerd. “Voor een stuk is dat waar, in die zin dat we deels met een andere economie te maken hebben. Maar er komen ook nieuwe activiteiten bij die andere skills vereisen, bijvoorbeeld bij het herstellen of het installeren van nieuwe software in slimme wasmachines”, zegt hij.

“Men mag zich overigens niet blindstaren op de circulariteit. Zelfs duurzaam ontworpen producten kunnen vroegtijdig obsoleet worden, bijvoorbeeld wanneer een koelkast energetisch voorbijgestreefd is. Er zal altijd een afweging gemaakt moeten worden: kan ik het product alsnog upgraden of loont het de moeite niet? Maar zelfs dan: als je een product toch moet afschrijven voor het zijn levenseinde heeft bereikt, dan kun je er nog altijd voor zorgen dat er zoveel als mogelijk waarde uit gehaald wordt.”

Evolutie is al bezig

Een meer circulaire economie zal dus een impact hebben op de logistiek, in die zin dat er minder aanvoer van grondstoffen nodig is en minder producten vervoerd moeten worden. “Maar zal dat de nood aan logistiek verminderen? Ik denk het niet. De stromen zullen veranderen en nieuwe taken zullen nieuwe businessmodellen vragen. Trouwens: die evolutie is – los van het op poten zetten van een circulaire economie – op gang gezet. De Covid-crisis en de blokkade van het Suezkanaal hebben ons duidelijk gemaakt dat we te afhankelijk zijn van de globale supply chains. Door de energiecrisis is dat bewustzijn nog gegroeid. Deze evenementen hebben veel bedrijven ertoe aangezet over hun organisatie en bedrijfsmodel na te denken”, zegt Peter Vercaemst tot slot.